نگاهی بر سیستم آموزش عمومی جمهوری فدراتیو روسی

بر اساس اصل 1و 2 قانون آموزش و پرورش روسیه حق دستیابی به آموزش یکی از بدیهی ترین حقوق شهروندان روسیه محسوب میگرد د و بر همین اساس دولت امکان دستیابی به اموزش را بدون وابستگی به نژاد، ملیت، زبان، جنس، سن، وضعیت سلامتی، مذهب و موقعیت اجتماعی تضمین کرده است و فراگیری و کسب مدرک آموزش عمومی یا حرفه ای اجباری است.

نظام آموزش عالی روسیه

یکی از راههای شناخت آموزش عالی روسیه بررسی کمیت وکیفی دانشمندان، محققین و شخصیتهای مختلف فرهنکی و علمی برخاسته از نظام عالی این کشور است که نقش بسزایی در پیشرفت و ترویج دانش بشری داشته اند.

نظام آموزش عالی روسیه علی رغم ریشه های عمیق تاریخی، نظامی پویا وانعطاف پذیر است وبعنوان یکی از نظامهای معتبر جهانی دارای تجارب ارزشمند و متخصصین تربیت شده مطابق با استاندارد های بین المللی است و برای آموزش وتربیت متخصصین از سیستم چند مقطعی برخوردار است و همچنین برنامه های پژوهشی و آموزشی اروپا و دنیا را ارائه میکند.

یکی از اولویتهای نظام آموزش عالی روسیه،فعالیت در سطح بین المللی است و جذب دانشجویان خارجی است بطوریکه تا کنون نزدیک به ششصد و پنجاه هزار دانشجوی خارجی در این کشور در زمینه های تخصصی مختلف تربیت شده اند و امروزه این نظام آموزشی ارگانی فعال در ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی در سطح جهان است.

تاریخچه آموزش عالی در کشور روسیه 

آموزش عالی روسیه دارای شرح و گذشته قابل توجهی است که فصل آغازین آن را دانشمند برجسته لومانوسف با تاسیس آکادمی لاتین- یونانی- اسلاو در مسکو گشود. این دانشمند بزرگ روشهایی را بنیاد نهاد که در دانشگاههای مسکو و سن پترز بورگ ادامه یافت و بعنوان یکی از مشهورترین بنیانهای آموزشی جهان جایگاه خود را تثبیت کرد.

در روسیه در قرون 19 و20 تعدادی از مکاتب فکری دنیا شکل گرفت. در نمایشگاههای بین المللی فیلادفیا (1876) و پاریس (1900) به نظام اصلی آموزشی به نام “روشهای روسی تدریس” جوایزی تعلق گرفت.

در سال 1865 وزارت وقت آموزش وپرورش روسیه تصمیم به پذیرش و جذب دانشجویان خارجی گرفت. اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز این روش را اتخاذ کرد. ودر دهه 20(1920_1910) دانشجویانی از مغولستان،ترکیه،ایران وافغانستان برای تحصیل به اتحاد جماهیر شوروی آمدند. در دهه 40 دانشجویانی از اروپا و آسیا و از دهه پنجاه به بعد از آفریقا و سپس از آمریکای لاتین به شوروی سابق آمدند . در سال 1960 دانشگاه دوستی ملل با هدف جذب دانشجویان خارجی تاسیس گردید.

در سال 1990 بیش از صد وبیست هزار دانشجوی خارجی در موسسات آموزش عالی روسیه ثبت نام شدند. در هفتاد وپنج سال گذشته موسسات آموزش عالی روسیه در حدود سی میلیون متخصص تربیت کرده اند که در میان فارغ التحصیلان، دانشمندان ومحققین بر جسته، برندگان جوایز بین المللی و برندگان جوایز نوبل قرار داند. در سال 1993 نظام مقطع دوم آموزش عالی روسیه که شامل 2609 زمینه تخصصی است تصویب گردید.

سیستم تحصیلات چند مقطعی در آموزش عالی روسیه

سیستم چند مقطعی تحصیلات دانشگاهی در کشور روسیه با هدف گسترش مراکز آموزش عالی و رشته ای تخصصی و همچنین افزودن بر مهارتهای علمی و فنی دانش آموختگان و ایجاد تناسب با بازار کار برای متخصصین ایجاد شده است. درواقع این سیستم ترکیبی از سیستم ملی کشور روسیه و آموزش کلاسیک بین المللی و سازمان یونسکو میباشد. مقاطع مختلف این سیستم برای رشته های مختلف تحصیلی به شرح ذیل میباشد.

مقطع اول: دوره آموزش کلی مطالب علمی است. طول دوره دو سال و حاصل آن مدرک”غیر تکمیلی”است(معادل کاردانی).

مقطع دوم: دانشجویان آموزشهای پایه ای را در علوم،تکنولوژی،علوم انسانی و هنر طی میکنند و مهارتهای حرفه ای کسب میکنند. طول دوره 4 سال و مدرک پایانی آن کارشناسی(لیسانس)میباشد(B.S.c)

مقطع سوم: در این مقطع متخصصانی با مهارتها و شایستگیهای بالا تربیت میشوند. طول دوره 5 سال و حاصل آن مدرک دیپلم تخصصی میباشد و دررشته های مهندسی بعنوان مهندس متخصص اطلاق میشود.

مقاطع چهارم: طول این دوره 6 سال است و حاصل آن مدرک کارشناسی ارشد M.sc میباشد.
مقاطع تکمیلی در آموزش عالی روسیه دوره های دکتری و فوق دکتری میباشد.
امکان ادامه تحصیل از هر یک از این مقاطع به مقاطع بالاتر وجود دارد. بعنوان مثا ل مقطع کارشناسی ارشد نا پیوسته که ظول دوره آن دو سال است برای دارندگان مدرک B.sc. وجود دارد.

دوره های تحصیلی مختلف

– دوره های باز آموزی ویژه اعضاء هیئات علمی

– دوره های پژوهشی جهت ارتقاء سطح کیفی اعضاء هیئات علمی

– دوره های خاص برای دانشجویان خارجی

– دوره های آموزش زبان روسی برای دانشجویان خارجی

– دوره های بازآموزی و تقویتی برای مدرسان خارجی که به زبان روسی تدریس میکنند

– دوره های تربیت مدرس که طول این دوره ها شش ماه تا یک سال است و برا ی متقاضیانی که قصد دارند بعنوان مدرس در دانشگاه ها کار کنند، گذراندن این دوره الزامی است.در این دوره علاوه بر تعدادی از دروس عمومی،تعلیم وتربیت و برنامه ریزی آموزشی ، روشهای تدریس دروس تخصصی همان رشته تدریس میشود.

-دوره های پیش دانشگاهی ویژه دانشجویان خارجی: دانشجویان خارجی که قصد ورود به موسسات آموزش عالی روسیه را دارند و دارای مدرک دیپلم دبیرستان میباشند میبایست به مدت یکسال علاوه بر آموزش زبان روسی تعدادی از دروس علوم پایه را بگذرانند .

معرفی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته

این دوره به طور کلی برای دانشجویان خارجی که با مدرک B.S.c قصد تحصیل در موسسات آموزش عالی روسیه را دارند ایجاد شده است. طول دوره ی کارشناسی ارشد ناپیوسته به طور متوسط دو سال است و برای دانشجویان خارجی مدت نه ماه آموزش زبان روسی به طول مدت تحصیل این دوره اضافه می گردد.
دانشجویان در این دوره باید تعدادی از دروس تخصصی را بگذرانند. تعداد این دروس به طور متوسط 10 الی 12 درس و حدود 40 واحد می باشد. درصورتی که دانشجو در دوره ی کارشناسی بعضی دروس پیش نیاز این دوره را نگذرانده باشد پس از تطبیق مدارک دوره کارشناسی تعدادی درس به عنوان کسر واحد به دروس این دوره اضافه می گردد.

به طور کلی تعداد ساعات درسی دانشجو در دوره ی کارشناسی ارشد ناپیوسته به طور متوسط نباید از 14 ساعت درسی در هفته تجاوز کند. علاوه بر دروس تخصصی دانشجو می بایست یک کار تحقیقی را به عنوان پایان نامه ی دوره ی کارشناسی ارشد به اتمام برساند و نتیجه آن را به رشته ی تحریر در آورد. این پایان نامه بنابر تعریف عبارت است از مجموع نتایج علمی کشف شده ای است که به وسیله ی یک مولف به رشته ی تحریر در می آید. پایان نامه کارشناسی ارشد می بایست یک تحقیق علمی کامل باشد که حاوی نتایج تئوریک، آزمایشات علمی و ابداع شیوه ها و متدولوژی جدیدی که در حل مسائل پیچیده ی علمی کمک کند و به عنوان پایه های تئوریک محسوب شود.

حجم صفحات پایان نامه کارشناسی ارشد با احتساب تابلو ها، نمودار ها، اشکال و فهرست منابع نباید از 75 صفحه تجاوز کند (اشکال و تابلو ها ممکن است در بخش ضمیمه بیایند).

برای هر دانشجوی کارشناسی ارشد یک نفر استاد راهنما با درجه ی علمی بالا مشخص می شود. علاوه بر این دانشجو می تواند یک یا دو استاد مشاور داشته باشد.

دانشجوی کارشناسی ارشد می بایست به صورت فعال به امر تحصیل بپردازد و دروس تعیین شده تحقیقات انفرادی خود را به موقع به پایان ببرد و در مهلت تعیین شده پایان نامه کارشناسی ارشد خود را برای دفاع به دپارتمان مربوط و کمیسیون دفاع از پایان نامه های کارشناسی ارشد تحویل دهد.
برای کنترل کار تحقیق دانشجوی کارشناسی ارشد فرمهای خاصی وجود دارد که برنامه کار، ویژگی های تحقیق، برنامه زمان بندی شده و ارزیابی دپارتمان و استاد راهنمای وی با نظم و ترتیب خاص و با دقت ثبت می گردد.

دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد می بایست در حضور هیئت ارزیاب وزارت آموزش عالی روسیه بوده و پایان نامه و امتحانات دانشجو به تصویب این هیئت برسد.

پذیرش در دوره کارشناسی ارشد نا پیوسته 

برای اخذ پذیرش دوره کارشناسی ارشد نا پیوسته می بایست در خواست متقاضی خطاب به رئیس موسسه آموزش عالی همراه با ذکر رشته تخصصی مورد تقاضا و مدارک تحصیلی و ریز نمرات دوره کارشناسی (B.S.c) به موسسه آموزش عالی مورد نظر ارسال شود و یا از طریق دفتر نمایندگی آموزش عالی و بهداشت و درمان و آمورش پزشکی که در مسکو مستقر است به صورت متمرکز عمل شود.

معرفی دوره دکترای تخصصی Ph.D

بخشی از مقررات آموزشی کشور روسیه در دوره دکتری به نقل از منبع مقررات آموزشی مصوب 31 ماه مه 1995 کمیته ی آموزش عالی روسیه به شرح زیر می باشد.

1- دوره ی دکتری Ph.D عبارت است از شکل اصلی تربیت و آماده سازی کادر علمی و آموزشی در سیستم تحصیلات تکمیلی که امکان دستیابی دانشجویان را به سطح بالایی از تخصص فراهم می سازد و بر کیفیت تحصیلات آنان می افزاید.

2- شرایط و مدارک لازم برای دوره دکتری:

– دارا بودن مدرک کارشناسی ارشد معتبر و ریز نمرات دانشگاهی و ترجمه ی آنها و خلاصه ی پروژه دوره کارشناسی ارشد.

-عناوین کتب و مقالات منتشره در صورت وجود

– رونوشت پاسپورت و ترجمه آن

– ترجمه ریز نمرات دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد

– ترجمه گواهی سلامت و عدم ابتلا به بیماری ایدز

3- دانشجوی دوره ی دکتری می بایست در مدت تعیین شده امتحانات ذیل را بگذراند

3-1- زبان خارجی (دانشجویان خارجی می توانند امتحان درس زبان روسی را به عنوان زبان خارجی بگذارنند)

3-2- فلسفه

3-3- دروس تخصصی: که متناسب با رشته ی تحصیلی و تخصص وی امتحان بر گذار می شود. برای برگذاری هر درس کمیسونی از متخصصین همان رشته به نام “کمیسیون امتحان” تشکلیل می شود و نتیجه امتحان و مصاحبه توسط کمیسیون در برگ رسمی ثبت می گردد.

4-  اساتید راهنمای دانشجویان می بایست از بین اعضای هیئت علمی در پایه ی استادی و فوق دکتری در علوم منصوب شوند. در بعضی موارد بنا به تصمیم هیئت های علمی موسسات آموزش عالی، عضو هیئت علمی با درجه دانشیاری (доцент) می تواند به عنوان استاد راهنما تعیین شود.

4-1- دانشجویان این دوره که پروژه تحقیقاتی خود را در مرز های علم و تکنولوژی رشته ی تخصصی خود دنبال می کنند مجازند دو استاد راهنما و یا یک استاد راهنما و یک استاد مشاور داشته باشند که ممکن است یکی از آنها در مرتبه ی دانشیاری باشد.

4-2- استاد راهنما بر انجام برنامه ی آموزشی و پروژه ی تحقیقاتی تصویب شده دانشجو نظارت کامل خواهد داشت.

4-3- دانشجویان دکتری موظفند همه ساله گزارش فعالیت های یکساله خود را به همراه نتایج کسب شده به اعضای هیئت علمی گروه مربوطه ارائه دهند. دانشجویانی که در مدت تعیین شده از عهده برنامه های آموزشی و پروژه ی تحقیقاتی خود بر نیایند با حکم ریاست موسسه آموزش عالی از دوره اخراج می شوند.

5- دانشجویان این دوره برای انجام کار های مربوطه به رساله ی تحقیقاتی و تکمیل مطالعات خود می توانند همانند سایر اعضا هیئت علمی موسسات آموزش عالی و سازمان های علمی از تجهیزات، آزمایشگاهها، اطاقهای کار، کتابخانه هاو غیره استفاده کنند و از حق ماموریت به مراکز آموزشی و پژوهشی دیگر جهت تکمیل تحقیقات استفاده نمایند.

6- انتقال دانشجویان این دوره از یک دانشگاه به دانشگاه دیگر با موافقت روسای دو دانشگاه بلا مانع است.

7- روسای موسسات آموزش عالی مکلفند در صورت در خواست دانشجو در حد امکان تسهیلات و امکانات دولتی لازم را در اختیار وی قرار داده تا وی به مهارت های حرفه ای تکمیلی دست یابد.

8- دانشجویان این دوره که در سیستم حضوری تحصیل می کنند همه ساله به مدت 2 ماه از تعطیلات برخوردار خواهند بود.

9- موسسات آموزش عالی مجازند بر طبق قرار داد های فیما بین با ارگانها و مراکز اعزام دانشجو، در صورت لزوم برای دانشجویان ورودی جدیدی پیش دوره یا کار آموزی مقدماتی بر گزار کنند.

10- تضمین ها و مزایای اجتماعی برای دانشجویان این دوره مطابق قوانین روسیه فدراتیو و تصویب نامه های هیئت دولت روسیه فدراتیو تعیین می شود.

پذیرش در دوره دکترا

برای اخذ پذیرش تحصیلی افراد می توانند مستقلا اقدام نمایند. همچنین اخذ پذیرش می تواند از طریق موافقت نامه های که بین موسسات آموزش عالی روسیه و نمایندگی اموزش عالی ایران در کشور روسیه منعقد می گردد اخذ شود.

برای اخذ پذیرش توسط نمایندگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی در روسیه مدارک زیر بایستی بطور کامل دو ماه قبل از تاریخ شروع به تحصیل متقاضی به این دفتر ارسال گردد.

– رونوشت ترجمه شده مدارک دانشگاهی شامل کارشناسی و کارشناسی ارشد

– کپی ترجمه ریز نمرات دوره کارشناسی ارشد متقاضی

– کپی صفحات مشخصات و اعتبار گذرنامه متقاضی و همراهان

– عناوین مقالات و کتب منتشره،اختراعات و ابتکارات علمی در صورت وجود

– کپی ترجمه شده گواهی صحت مزاج متقاضی و همراهان و عدم ابتلا به بیماری ایدز

– درخواست کتبی متقاضی برای اخذ پذیرش با تاید گرایش و موضوع پژوهشی پیشنهادی متقاضی برای رساله دوره دکترا

بخشی از مقررات و وظایف دانشجوی دوره ی دکتری

– پروژه تحقیقاتی خود را به طور کامل انجام دهد.

– امتحانات این دوره را با موفقیت بگذراند.

– امور مربوط به رساله ی تحقیقاتی خود را در مدت معین به پایان ببرد.

دانشجو می بایست هر نیم سال گزارش پیشرفت تحصیلی و پروژه ی تحقیقاتی خود را در حضور اعضا هیئت علمی گروه آموزشی و دانشکده ی مربوطه ارائه دهد.
دانشجویان بورسیه موظفند به طور تمام وقت به امر تحصیل و تحقیق بپردازند.
دانشجویان بورسیه موظفند هر شش ماه یک بار گزارش تحصیلی خود را به نمایندگی آموزش عالی جهت ارسال به معاونت دانشجویی تحویل دهند. این گزارش ها توسط مشاور علمی در معاونت دانشجویی بررسی و نتیجه ی آن جهت اطلاع دانشجوی مربوطه به دفتر نمایندگی وزارت ارسال می شود.

دانشجوی بورسیه در مدت تحصیل سالانه یک بار و به مدت یکبار می تواند به ایران سفر نماید. این مدت برای خانواده وی دو ماه در طی یک سال می باشد.

میزان وام تحصیلی به هریک از دانشجویان و همچنین مبلغ مقرری تحصیلی هریک از دانشجویان بورسیه مشغول به تحصیل در خارج از کشور، همه ساله با پیشنهاد وزارت و تصویب هیئت وزیران تعیین می شود.

معرفی دوره فوق دکتری

دوره فوق دکتری “D.S.c” که در روسیه به آن دکترانتوری اطلاق می شود امکان ادامه تحصیل فارغ التحصیلان دوره دکتری که چندین سال به امر آموزش وپژوهش مشغول بوده اند را فراهم می سازد . طول این دوره دو سال است و کسانی که در این دوره پذیرفته می شوند که دارای مقالات،تالیفات و و تحقیقات قابل ملاحظه ای باشند و همچنین نقش آشکاری در پیشرفت علمی و تکنولوژیکی رشته تخصصی خود داشته باشند.
افرادی که بتوانند با موفقیت این دوره را طی کنند و از رساله خود دفاع نمایند مدرک D.S.c. دریافت می کنند سپس این افراد دو سال به امر تدریس ،پژوهش وتربیت دانشجویان دوره دکتری می پردازند.چنانچه در این دو سال کمیت وکیفیت کارشناسان ارزنده باشد به آنها لقب پروفسور (استاد کرسی) داده می شود.

نکات ضروری دیگر

الف) دانشجویان خارجی که به زبان روسی مسلط نباشند در ابتدا وارد مراکز پیش دانشگاهی (آمادگی) به مدت یکسال برای فراگیری زبان روسی و مقدمات آموزشی می شوند.

ب) دانشجویان خارجی در دروره ی پیش دانشگاهی می بایست زبان روسی و دیگر مواد آموزشی را متناسب با رشته تخصصی خود بگذرانند.

ج)در پایان دوره ی پیش دانشگاهی امتحانات پایانی برگزار می شود و دانشجویانی که در امتحان زبان روسی موفق شوند و این زبان را در حد مدارس متوسطه بدانند به آنها گواهی اتمام دوره پیش دانشگاهی داده می شود که مجوز لازم برای ورود به مراکز تخصصی آموزش عالی می باشد و محصلینی که امتحان زبان روسی در سطح تحصیلات عمومی بدهند گواهی و مجوز لازم را برای تحصیل در دوره های متوسطه و حرفه ای دریافت خواهند کرد.

د) دانشجویان خارجی که در امتحان پایانی از معلومات کافی و بنیه ی علمی لازم در رشته تخصصی خود بر خوردار نباشند از ورود به موسسات مربوطه محروم می شوند و از دانشگاه اخراج می شوند.
4- مدارک متقاضیان خارجی داوطلب ورود به موسسات آموزش عالی روسیه می بایست دارای شرایط ذیل باشند:

-مدارک داوطلبین خارجی باید به یکی از زبان های روسی، انگلیسی، فرانسه و یا اسپانیایی باشد.

-فرمی که نام کامل داوطلب و زمینه ی کامل تخصصی وی در آن ثبت شده باشد.

-کپی گواهی یا مدرک تحصیلی که به ترتیب سال تحصیلی مواد درسی گذرانده شده و نمرات مربوطه در آن زمان ثبت شده باشد.

– گواهی پزشکی صحت مزاج که بر سلامت جسمی فرد دلالت کند. این گواهی می بایست از طرف ارگان رسمی وابسته به وزارت بهداشت و درمان کشور تابعه داوطلب صادر شده باشد.

-گواهی عدم ابتلا به بیماری ایدز که توسط ارگانهای رسمی بهداشتی و درمانی کشور تابعه داوطلب تایید شده باشد.

-کپی گواهی تولد (شناسنامه)

– شش قطعه عکس در اندازه ی 6*4

علاوه بر مدارک فوق داوطلبان تحصیل در مقطع دکتری می بایست کپی مدارک تخصصی و ریز نمرات خود را در مقطع کارشناسی ارشد به همراه خلاصه کارها و تحقیقات علمی را ارائه دهند. کاندیداهای تحصیل برای ارتقا سطح علمی لازم است برنامه و تحقیق خود را به همراه داشته باشند.
5- بر اساس قانون مصوبه 28 اکتبر 1995 به شماره ی 1039 توسط دولت فدراسیون روسیه مبنی بر گسترش همکاریها با کشور های خارجی در زمینه ی آموزشی، موسسات آموزش عالی فدراسیون روسیه باید اقدام به آموزش اتباع خارجی و پرداخت کمک هزینه و ارائه خدمات پزشکی همانند با شرایط دانشجویان روس نمایند. بدیهی است هزینه های این خدمات از محل بودجه مرکزی دولت روسیه تامین خواهد گردید.
اتباع خارجی که به طور موفقیت آمیز برنامه ی تحصیلی خود را بگذرانند و امتحانات نهایی دولتی را با موفقیت بگذرانند به آنها مدرک پایان تحصیلات در رشته تخصصی و در مقطع خاص اعطا می گردد.
اتباع خارجی که به طور موفقیت آمیز برنامه ی تحصیلی و تحقیق دوره ی دکتری را بگذرانند و از پایان نامه خود به طور موفقیت آمیز دفاع کنند به آنها رتبه ی علمی کاندید علوم و مدرک Ph.D و به آنها که به طور موفقیت آمیز دوره ی DS.c را به پایان برسانند و از پایان نامه ی خود با موفقیت دفاع کنند مدرک D.S.c (فوق دکتری)داده می شود.